(+22) 553 28 56Angielsko-polski słownik nowych terminów fizycznych
Komisja Nazewnictwa Fizycznego Polskiego Towarzystwa Fizycznego
Proponowane terminy ułożyliśmy w porządku alfabetycznym według słów angielskich. Przy niektórych terminach podajemy bardzo skrótowe określenie danego pojęcia, albo przynajmniej kontekst czy dziedzinę, w której termin występuje. Zdajemy sobie sprawę, że język fizyki - jak każda inna odmiana żywego języka -- nie da się wcisnąć w ciasne ramy jakiejkolwiek kodyfikacji. Dlatego nie traktujemy tego wykazu jako ostatecznego rozstrzygnięcia. Jednak jeśli umieszczamy więcej niż jeden polski przekład jednego terminu, to ich kolejność jest ważna - uszeregowaliśmy je według preferencji od najchętniej do coraz mniej zalecanych.
W niniejszym wykazie dopuszczamy, a nawet popieramy różne przekłady tego samego słowa występującego w różnych dziedzinach, gdyż są to wtedy różne terminy. Wystąpiło to w następujących słowach:channeling, cluster, interface, intermittency, kink, jet, mode, squeezing, upgrading. Zaproponowaliśmy również dwa polskie terminy, dla których nie ma zbliżonych angielskich odpowiedników, mianowicie: wuon na W boson czy zeton na Z0 boson. Utworzono je zgodnie z dotychczasową praktyką terminologiczną dla nośników oddziaływań: foton, pion, mion, gluon.
Dla najcięższych kwarków top i bottom pojawiły się już polskie przekłady, mianowicie kwark szczytowy i kwark denny (Świat Nauki, 11/1992, 18 oraz Postępy Fizyki 45, 6(1994) 595-598), ale uznaliśmy je za nieudane, dlatego ośmielamy się zaproponować zupełnie nowe polskie odpowiedniki: kwark wysoki i kwark niski (oprócz stosowanych równolegle określeń: kwark piękny i kwark prawdziwy). Nazwy: kwark górny i dolny są już zarezerwowane dla kwarków up i down.
Oczekujemy uwag i propozycji na temat przedstawianego wykazu i dalszych terminów pocztą elektroniczną na mój adres.
Bernard Jancewicz (bernard.jancewicz@ift.uni.wroc.pl )
Wykaz nowych terminów (ostatnie uzupełnienia z 3.03.2019)
| antibunching | antygrupowanie (dotyczy cząstek w akceleratorach lub fotonów w wiązkach) |
| anyon | enion, anyon (kwant o statystyce innej niż Bosego-Einsteina czy Fermiego-Diraca) |
| Atomic Force Microscope (AFM) | mikroskop sił atomowych |
| attachment | przyłączanie, przyklejanie (formowanie ujemnego jonu molekuły w gazie przez przechwycenie swobodnego elektronu w procesie zderzenia trójciałowego) |
| auto-correlator | autokorelator |
| auxetic (auxetic material) | auksetyk (materiał, który rozciągany powiększa, a ściskany pomniejsza swoje rozmiary w kierunkach poprzecznych do kierunku rozciągania/ściskania) |
| auxiliary boson | bozon niewolniczy (to samo co slave boson) |
| axino | aksino (supersymetryczny partner aksjonu) |
| axion | aksjon |
| axion charge | ładunek aksjonowy |
| axion hair | najeżenie aksjonowe |
| axionic dipole moment | aksjonowy moment dipolowy |
| back action | działanie zwrotne |
| Ballistic Electron Emission Microscope (BEEM) | mikroskop balistyczno-elektronowy |
| band termination | zakończenie pasma (chodzi o pasma wzbudzonych poziomów jąder) |
| barionium | barionium |
| baryogenesis | bariogeneza |
| basin of attraction | dorzecze atraktora (pojęcie z teorii chaosu) |
| beam splitter | płytka światłodzieląca, rozdzielacz wiązki |
| beautiful meson | mezon piękny |
| beautiful quark | kwark b (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark piękny (w tekstach popularnonaukowych); zob. też bottom quark (synonimiczna nazwa angielska, polski odpowiednik: kwark niski) |
| Big Bang | Wielki Wybuch (termin z kosmologii) |
| Big-Boost | Wielkie Szarpnięcie (termin z kosmologii) |
| Big Bounce | Wielkie Odbicie (hipoteza, iż zapadający się Wszechświat zaczął się rozszerzać) |
| Big-Brake | Wielkie Hamowanie (termin z kosmologii) |
| Big Crunch | Wielka Zapaść, Wielki Kres, Wielki Krach (termin z kosmologii) |
| Big-Freeze | Wielkie Zamrożenie (termin z kosmologii) |
| Big-Rip | Nagłe Rozerwanie (termin z kosmologii) |
| Big-Separation | Wielka Separacja (termin z kosmologii) |
| Big Slurp | Wielkie Wchłonięcie |
| bigit | bigit (skrót od Bremer digit = cyfra Bremera) |
| blazar | blazar (coś pośredniego między czarną dziurą a kwazarem) |
| bohrium | bohr (pierwiastek 107) |
| boost | pchnięcie, poryw (przekształcenie Lorentza zmieniające prędkości) |
| booster | przyspieszacz wstępny (urządzenie dla fizyki cząstek) |
| bottom quark | kwark b (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark niski (w tekstach popularnonaukowych); zob. też beautiful quark (synonimiczna nazwa angielska, polski odpowiednik: kwark piękny) |
| bottomium | botomium, kwarkonium niskie (piękne) |
| bound entanglement | splątanie związane |
| bounded entanglement | splątanie związane |
| braid algebra | algebra warkoczowa |
| branching ratio | stosunek rozgałęzienia |
| brane | brana (pojęcie z teorii strun) |
| breathing oscillations | oddychanie |
| bunch | paczka |
| bunching | grupowanie (dotyczy cząstek w akceleratorach lub fotonów w wiązkach) |
| burst (gamma burst) | błysk lub rozbłysk promieniowania gamma |
| burst (X-ray burst) | błysk lub rozbłysk promieniowania rentgenowskiego |
| burster | burster, berster, błyskacz |
| cavity | wnęka rezonansowa |
| c-bit | c-bit (klasyczny bit informacji) |
| centauro | centaur (zderzenie wysokiej energii, w którym są produkowane wyłącznie piony naładowane, a nie ma pionów neutralnych) |
| channeling | ruch kanalikowy (ruch atomów w stojącej fali laserowej) |
| channeling | kanałowanie (w kontekście zastosowań fizyki jądrowej do badania ciała stałego) |
| chargino | chargino, czardżino |
| charmed quark | kwark c (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark powabny (w tekstach popularnonaukowych) |
| charmonium | czarmonium, kwarkonium powabne |
| chirality left-handed (component) right-handed (component) | chiralność lewochiralna, lewa (składowa) prawochiralna, prawa (składowa) |
| chirp | ćwierk (zależność od czasu częstotliwości fal grawitacyjnych od układów podwójnych) |
| chirp mass | masa ćwierkowa, masa ćwierku (funkcja mas składników występująca w ćwierku) |
| chirped pulse | impuls świergoczący, impuls komprymowany |
| chopper | selektor prędkości, czoper (pojęcie z fizyki neutronów) |
| chromoelectric field | pole chromoelektryczne |
| classical hair | najeżenie klasyczne |
| cluster | klaster, zlepek, skupisko (w kontekście fraktali) |
| cluster | klaster, zlepek (w konteście jąder atomowych i fizyki ciała stałego) |
| cluster | gromada (w astronomii) |
| cluster | grono (w aksjomatycznej kwantowej teorii pola) |
| cluster | grupa (w fizyce statystycznej) |
| cluster expansion | rozkład grupowy (w fizyce statystycznej) |
| coherence analysis | analiza spójności |
| cold spot | obszar chłodny |
| collapsar | kolapsar (to samo co hipernowa) |
| collapse | kolaps, zapaść, zapadanie się |
| collective entanglement | splątanie kolektywne |
| collider | zderzacz |
| colocality | współlokalność |
| confinement (of quarks) | uwięzienie (kwarków) |
| connected nets | siatki połączone (pojęcie z rozwiniętej teorii Hartmana-Perdoka wzrostu kryształów) |
| cooling | wychładzanie (proces rozprężania plazmy kwarkowo-gluonowej połączony z obniżaniem jej temperatury) |
| cooling of atoms | chłodzenie atomów |
| corner cube | kostka odbijająca, retroreflektor |
| cosmion | kosmion |
| coupler | złączka |
| criticality | krytyczność |
| crossed process | proces skrzyżowany |
| crossing symmetry | symetria skrzyżowania |
| Current Imaging Tunneling Spectroscopy (CITS) | prądowo obrazująca spektroskopia tunelowa |
| cw autocorrelator (= multishot autocorrelator) | autokorelator pracy ciągłej |
| data science | nauka o danych |
| debunching | rozgrupowanie |
| decoherence | dekoherencja, rozspójnienie |
| deconfinement | uwolnienie |
| detachment | odłączanie, odklejanie (zjawisko odwrotne do attachment) |
| detwinning | odbliźniaczenie |
| dibarion | dibarion |
| dielectron | dielektron |
| dilaton | dylaton |
| dilaton tadpoles | efekty dylatonowe |
| dilepton | dilepton (para leptonów wytwarzanych jednocześnie) |
| dilution of entanglement | rozcieńczenie splątania |
| dimuon | dimion |
| diquark | dikwark |
| Dirac distribution (not function!) | dystrybucja Diraca (nie funkcja Diraca!), delta Diraca |
| diracon | dirakon (pole Diraca podlegające więzom) |
| disentanglement | rozplątanie |
| distillable entanglement | splątanie destylowalne |
| doped semiconductor (= impurity semiconductor) | półprzewodnik domieszkowany, półprzewodnik niesamoistny |
| down-converted light | parametryczny podział częstości światła |
| down-convertion | parametryczny podział częstości (zjawisko, w którym światło po przejściu kryształu nieliniowego ulega podziałowi na dwie wiązki o jednakowych częstościach, rozchodzące się pod pewnym kątem) |
| down quark | kwark d (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark dolny (w tekstach popularnonaukowych) |
| Dreibein | triada, trójnóg |
| dubnium | dubn, dubień (pierwiastek 105) |
| dyon | dyon |
| ebit | ebit (para kubitów ze źródła EPR) |
| efficiency of entanglement distillation | wydajność destylacji splątania |
| eightfold way | ścieżka ośmiokrotna (poósmna ścieżka (G. Białkowski)) |
| electrofluidics | elektrofluidyka |
| electropolishing | czyszczenie elektrolityczne |
| Electrostatic Force Microscope (EFM) | mikroskop sił elektrostatycznych |
| emergent phenomenon | zjawisko emergentne |
| entangled state | stan splątany (kwantowo skorelowany stan dwóch lub więcej podukładów) |
| entanglement | splątanie |
| entanglement distillation | destylacja splątania |
| entanglement of formation | splątanie formowania |
| entanglement swapping | wymiana splątania |
| entanglement witness | świadek splątania |
| EPR source | źródło EPR (źródło splątanych par cząstek jak w paradoksie Einsteina-Podolskiego-Rosena) |
| families (of quarks) | rodziny (kwarków) (to samo co generacje kwarków) |
| fermion hair | najeżenie fermionowe |
| fiber laser | laser światłowodowy |
| Field-Ion Microscope (FIM) | mikroskop polowo-jonowy |
| filling factor | czynnik wypełnienia |
| Finite Scale Factor Singularity | osobliwość przy skończonym czynniku skali (termin z kosmologii) |
| fire ball | kula ognista |
| five-brane | pięciobrana |
| flavour | zapach |
| flavour symmetry | symetria zapachowa |
| fluctuon | fluktuon (stan elektronowy w ciele stałym, w którym elektron jest zlokalizowny w pobliżu fluktuacji koncentracji lub innego parametru ośrodka) |
| fluxoid | wir, fluksoid (linia skwantowanego strumienia magnetycznego w nadprzewodniku. To samo co vortex) |
| free electron laser | laser na swobodnych elektronach |
| free entanglement | splątanie swobodne |
| freeze out | wymrażanie (stan, w którym po hadronizacji ustalane są już ilości/widma cząstek stanu końcowego) |
| Friction Force Microscope | mikroskop sił tarcia |
| fulleren | fuleren |
| Fünfbein | pentada, pięcionóg |
| gain peak | maksimum wzmocnienia, pik wzmocnienia (pojęcie z dziedziny laserów półprzewodnikowych) |
| gated pulse | impuls bramkowany |
| gaugino | gaugino |
| generations (of quarks) | generacje, pokolenia (kwarków) (to samo co rodziny kwarków) |
| genus | rodzaj, genus |
| geon | geon |
| geonium | geonium (pojedynczy elektron uwięziony w pułapce Penninga - metatrwały pseudoatom wytworzony do pomiarów czynnika g elektronu) |
| ghost | duch (stan układu kwantowego (np. struny) opisany przez wektor z przestrzeni Hilberta o zerowej normie) |
| glueball | kula gluonowa (mezon gluonowy, czyli układ zbudowany z dwóch lub więcej gluonów) |
| gluino | gluino |
| gluonium | gluonium (obojętny kolorowo układ złożony z samych gluonów) |
| graceful exit | zgrabne wyjście (w modelach inflacyjnych postulat przejścia z ekspansji przyspieszonej do opóźnionej) |
| Grassmannian | grasmanian (rozmaitość, której elementami są podprzestrzenie pewnej przestrzeni n-wymiarowej) |
| graviphoton | grawifoton |
| graviscalar | grawiskalar |
| gravitino | grawitino |
| habitable zone | strefa planetogenezy (obszar w galaktyce, gdzie możliwe jest powstawanie układów planetarnych) |
| hair | najeżenie (termin wieloznaczny. Wyrażenie no hair conjecture żargonowo tłumaczone jako hipoteza o braku włosów należałoby przetłumaczyć hipoteza o braku struktury) |
| hassium | has (pierwiastek 108) |
| helicity left-handed (component) right-handed (component) | skrętność lewoskrętna (składowa) prawoskrętna (składowa) |
| heterotic string | struna heterotyczna |
| hexadecapole moment | moment heksadekapolowy (moment rzędu czwartego o liczbie ładunków co najmniej 24=16) |
| Higgs boson | higson, bozon Higgsa |
| Higgsino | higsino (supersymetryczny partner bozonu Higgsa) |
| Higgson | higson |
| highly clustered | silnie zgronowane (cecha zbioru obiektów, między którymi są małe odległości lub jest dużo połączeń) |
| hiperpolarisability | hiperpolaryzowalność |
| holon | holon (wzbudzenie przenoszące ładunek) |
| holonomy | holonomia |
| horn | szpic (maksimum stosunku dodatnio naładowanych kaonów i pionów w zderzeniu ciężkich jonów) |
| hot spot | obszar gorący (w hadronie zlokalizowany obszar emisji cząstek o dużej krotności/pędach poprzecznych) |
| hybrid | hybryda (obojętny kolorowo układ związany mezonu i gluonu) |
| Hydrogen force | siła wodorowa (zjawisko wiązania dwóch atomów wodoru w cząsteczkę dzięki siłom Van der Waalsa) |
| hyperino | hiperino |
| Hypernova | hipernowa (to samo co kolapsar) |
| idler beam (or idler wave) | wiązka jałowa |
| imaging | obrazowanie |
| impact factor | współczynnik wpływu, współczynnik oddziaływania |
| impurity semiconductor (= doped semiconductor) | półprzewodnik domieszkowany, półprzewodnik niesamoistny |
| incoming wave | fala wchodząca, fala nadbiegająca |
| indistiguishability principle | zasada nierozróżnialności (cząstek w mechanice kwantowej) |
| Inelastic Tunneling Spectroscopy (ITS) | spektroskopia tunelowania niesprężystego |
| inflaton | inflaton |
| inherent safety | bezpieczeństwo wsobne, bezpieczeństwo pasywne (pojęcie występujące przy reaktorach jądrowych) |
| interface | międzywierzchnia, międzypowierzchnia (powierzchnia oddzielające dwie różne substancje albo fazy jednej substancji) |
| interface | interfejs, sprzęg (urządzenie kontrolujące przepływ informacji między częściami składowymi systemu komputerowego) |
| intermittency | intermitencja, migotanie (duże lokalne fluktuacje w rozkładach zmiennych kinematycznych) |
| intermittency | sporadyczność (w kontekście fraktali) |
| intrinsic semiconductor | półprzewodnik samoistny (półprzewodnik idealnie czysty, bez domieszek) |
| Inverse Photoemission Force Microscope (IPFM) | mikroskop sił fotoemisji wymuszonej |
| ion-guide | jonowód |
| ionics | jonika (konstrukcja i opis urządzeń wykorzystujących transport jonów) |
| isotropy group | grupa izotropii (grupa, względem której dany wektor pozostaje niezmienny. W odróżnieniu od niej przez grupę stabilności rozumie się grupę niezmieniającą jakiegoś zbioru) |
| jacket | osłona, otulina (osłona spełniająca funkcję moderatora neutronów) |
| jet | dżet (ukierunkowana emisja radiowa i emisja cząstek z aktywnych galaktyk) |
| jet | dżet, struga (strumień hadronów z fragmentującego partonu) |
| jet | struga (materia wypływająca z gwiazdy w dwóch przeciwnych kierunkach) |
| Kelvin Probe Force Microscope (KPFM) | mikroskop sił z sondą Kelvina |
| Kerr lensing | soczewkowanie Kerra |
| kink | fałda (załamanie w czasoprzestrzeni (jak np. monopol lub struna kosmiczna) jako hipotetyczne źródło rozbłysków gamma) |
| kink | zgięcie, zagięcie (w widmie promieni kosmicznych) |
| kink | załamanie (w detektorach śladowych miejsce odpowiadające rozpadowi cząstki naładowanej na naładowaną i obojętną) |
| kink | załom (początek szybkiego wzrostu liczby produkowanych pionów w zderzeniu ciężkich jonów) |
| Laser Driven STM (LDSTM) | laserowo sterowany STM |
| leakage current | prąd upływu |
| leptogluon | leptogluon |
| lepton universality | uniwersalność leptonowa (przy dostatecznie wysokiej energii zderzenia stosunki rozgałęzień na pary elektron-pozyton, mion-antymion, taon-antytaon są bardzo podobne) |
| left-handed | lewochiralny, lewy (w odniesieniu do chiralności) |
| left-handed | lewoskrętny (w odniesieniu do skrętności (helicity)) |
| lidar (Light Detection and Ranging) | lidar |
| light-emitting diode | dioda świecąca |
| light shift | przesunięcie świetlne |
| linac | liniak (akcelarator liniowy) |
| linear collider | zderzacz liniowy |
| Magnetic Force Microscope (MFM) | mikroskop sił magnetycznych |
| magnetic resonance imaging | obrazowanie metodą rezonansu magnetycznego |
| magneto-optical trap | pułapka magnetooptyczna |
| majoron | majoron |
| mass shell | powłoka masy |
| master equation | równanie M (w fizyce statystycznej i teorii procesów stochastycznych) |
| master equation | równanie główne (w optyce kwantowej, chemii i innych działach; przekłady "równanie mistrza", "równanie master" - niezalecane) |
| meitnerium | meitner (pierwiastek 109) |
| microchip | mikroprocesor |
| microfluidic | mikroprzepływowy |
| microfluidics | mikrofluidyka |
| mixed entanglement | splątanie zmieszane |
| mode | mod (nie moda!), typ drgań (jedno z wielu rozwiązań równania falowego) |
| mode | tryb (sposób, w jaki dany program lub sprzęt działa po skonfigurowaniu przez użytkownika) |
| mode locked laser | laser z synchronizacją modów |
| mode locking | synchronizacja modów |
| multilayer | wielowarstwa |
| multimessenger astronomy | astronomia wielonośnikowa (wykorzystywanie do obserwacji astronomicznych fal elektromagnetycznych, grawitacyjnych i neutrin) |
| multishot autocorrelator (= cw autocorrelator) | autokorelator pracy ciągłej |
| multiverse | wieloświat (coś większego niż Wszechświat, nasz Wszechświat jest tego odgałęzieniem) |
| Near Field Acoustic Microscope (NFAM) | mikroskop akustyczny bliskiego pola |
| neutralino | neutralino |
| non-demolition measurement | pomiar nieniszczący |
| novalike binary system | układ podwójny typu nowa, nowopodobny układ podwójny |
| optical fiber | światłowód (w optyce) |
| optical fiber | włókno optyczne (w fizyce wielkich energii) |
| optical Kerr effect | optyczne zjawisko Kerra, optyczny efekt Kerra |
| optical molasse | melasa optyczna |
| optical spanner | klucz optyczny |
| optical tweezers | szczypce optyczne |
| optofluidics | optofluidyka |
| overlap integral | całka przekrywania |
| pairing | dwójkowanie, łączenie się w pary |
| pants diagram | diagram typu portek, diagram portkowy |
| pelet | granulka, kuleczka |
| penguin diagram | diagram pingwinowy |
| phason | fazon (elektron zlokalizowany w fazie I przy fragmencie fazy II, którego równowagę on sam podtrzymuje) |
| phantom | fantom (termin z kosmologii) |
| phonino | fonino |
| photino | fotino |
| photonic cat | stan typu kota Schrödingera (stan pola elektromagnetycznego) |
| photonics | fotonika |
| Photon Scanning Tunneling Microscope (PSTM) | fotonowy skaningowy mikroskop tunelowy |
| Photo Voltage STM (PVSTM) | fotonapięciowy STM |
| pining | zaczepianie (zjawisko dotyczące wirów w nadprzewodniku) |
| piston | piston, tłok |
| planetesimal | planetozymal |
| polariton | polaryton |
| polarity | biegunowość |
| polaron | polaron (cząstka skalarna) |
| polymerization of spins | polimeryzacja spinów |
| pomeron | pomeron |
| postdoc position | staż podoktorski |
| postdoctoral education | kształcenie podoktorskie |
| power broadening | poszerzenie nasyceniowe |
| preon | preon |
| probe pulse | impuls próbkujący |
| pseudo-spin valve | zawór pseudospinowy |
| pullback | cofnięcie, cofanie |
| pulse compression | skracanie impulsu, komprymacja impulsu |
| pulse compressor | kompresor impulsów, komprymator impulsów |
| pulse stretcher | rozciągacz impulsów, dekomprymator impulsów |
| pump-probe scheme | schemat pompa-sonda |
| pump-probe technics | metoda pompa-sonda |
| pump pulse | impuls pompujący |
| pumping of entanglement | pompowanie splątania |
| puncture | nakłucie |
| punctured sphere | sfera nakłuta |
| quantum communication | łączność kwantowa, komunikacja kwantowa |
| quantum computing | obliczenia kwantowe |
| quantum eraser | gumka kwantowa |
| quantum group | grupa kwantowa |
| quantum hair | najeżenie kwantowe |
| quantum images | obrazy kwantowe |
| quantum integrability | całkowalność kwantowa |
| quantum repeater | duplikator kwantowy |
| quantum waveguide | kwantowód |
| quark confinement | uwięzienie kwarków |
| quark families | rodziny kwarków (to samo co quark generations) |
| quark generations | pokolenia kwarków, generacje kwarków, rodziny kwarków (to samo co quark families) |
| quark molecule | molekuła kwarkowa, cząsteczka kwarkowa (układ dwóch kwarków i dwóch antykwarków) |
| quarkonium | kwarkonium (mezon kwarkowy, czyli układ kwark-antykwark) |
| quasi-deuteron | kwazideuteron |
| quasi-fractal | kwazifraktal |
| qubit | kubit, qubit (bit informacji w obliczeniach kwantowych) |
| qubyte | kubajt (termin z informatyki kwantowej) |
| qudit | kudyt (termin z informatyki kwantowej) |
| quiver energy | energia drżenia |
| quivering motion (= Zitterbewegung) | ruch drżący |
| qutrit | kutryt (termin z informatyki kwantowej) |
| quon | kuon |
| radiative correction | poprawka promienista, poprawka radiacyjna |
| radiative transport | transport promienisty |
| radion | radion (pole skalarne, które parametryzuje promień w dodatkowych wymiarach) |
| rapidity | pospieszność, raptowność |
| reference pulse | impuls odniesienia, impuls cechujący |
| reheating (także thermalisation) | termalizacja (ustalenie równowagi termodynamicznej po zakończeniu inflacji) |
| relict radiation | promieniowanie reliktowe, promieniowanie szczątkowe |
| repeller | odpychający punkt stały, repeler |
| right-handed | prawochiralny, prawy (w odniesieniu do chiralności) |
| right-handed | prawoskrętny (w odniesieniu do skrętności (helicity)) |
| ringdown | podzwonne (końcowy fragment sygnału grawitacyjnego) |
| roton | roton (rodzaj wzbudzenia kolektywnego w nadcieczy) |
| run | kurs (działanie urządzenia zbierającego dane pomiarowe) |
| running coupling constant | biegnąca stała sprzężenia, zmienna stała sprzężenia |
| rutherfordium | rutherford (pierwiastek 104) |
| sample path | trajektoria próbna (termin z teorii dyfuzji) |
| saturation flux | strumień nasycenia |
| sawtooth map | odwzorowanie piłokształtne |
| Scanning Capacitance Microscope (SCM) | skaningowy mikroskop pojemności |
| Scanning Chemical Potential Microscope (SCPM) | skaningowy mikroskop potencjałów chemicznych |
| Scanning Electrochemical Microscope (SEM) | skaningowy mikroskop elektrochemiczny |
| Scanning Ion-Conductance Microscope (SICM) | skaningowy mikroskop przewodnictwa jonowego |
| Scanning Near Field Optical Microscope (SNFOM) | skaningowy mikroskop optyczny bliskiego pola |
| Scaning Probe Microscopy (SPM) | skaningowa mikroskopia próbnikowa |
| Scanning Spin-Precession Microscopy (SSM) | skaningowa mikroskopia spinowo-precesyjna |
| Scanning Thermal Microscope (STM) | skaningowy mikroskop termiczny |
| Scanning Tunneling Microscope (STM) | skaningowy mikroskop tunelowy |
| Scanning Tunneling Spectroscopy (STS) | skaningowa spektroskopia tunelowa |
| Schrödinger cat state | stan typu kota Schrödingera |
| seaborgium | seaborg (pierwiastek 106) |
| seeded beam | wiązka domieszkowana |
| see-saw mechanism | mechanizm huśtawki |
| selectron | selektron (supersymetryczny partner elektronu) |
| self-affinity | samopowinowactwo |
| Self-Amplified Spontaneous Emission | samowzmacniająca się emisja spontaniczna |
| selfassembling system | układ samoskładny, układ samoagregujący |
| self-assembly | samoskładność, samoagregacja (łączenie cząsteczek w agregaty w stanach równowagi) |
| self-consistent methods | metody samozgodne, metody samouzgodnione (metody typu Hartree'ego-Focka) |
| self-mode-locking | samosynchronizacja |
| self-organization | samoorganizacja (powstawanie uporządkowanych struktur nierównowagowych) |
| selforganized criticality | samoorganizująca się krytyczność |
| selforganizing system | układ samoorganizujący się |
| self-phase modulation | samoindukowana modulacja fazy, automodulacja fazy |
| self-similarity | samopodobieństwo (w miejsce grupy renormalizacyjnej w mechanice gazów i cieczy) |
| semion | semion (cząstki z fazą statystyczną +-pi/2 względem zamiany) |
| sfermion | sfermion (supersymetryczny partner fermionu) |
| shot noise | szum śrutowy |
| shower | pęk (strumień cząstek wtórnych powstających w atmosferze z powodu promieni kosmicznych) |
| signal beam (or signal wave) | wiązka sygnałowa (albo fala sygnałowa) (jedna z wiązek o częstości niższej niż częstość światła laserowego w parametrycznym procesie oddziaływania światła laserowego z kryształem nieliniowym) |
| simple self-similarity | samopodobieństwo proste (pojęcie z teorii wymiarów fizycznych) |
| sine-Gordon equation | sinusowe równanie Gordona |
| single shot auto-correlator | autokorelator jednostrzałowy |
| Sisyphus cooling | chłodzenie syzyfowe (chłodzenie laserowe z gradientem polaryzacji) |
| Sisyphus effect | efekt Syzyfa, zjawisko Syzyfa |
| skyrmion | skyrmion |
| slave boson | bozon niewolniczy (to samo co auxiliary boson) |
| slepton | slepton, lepton supersymetryczny |
| slow roll condition | warunek powolnego staczania się (w modelach inflacyjnych z polem skalarnym założenie, że jego pochodna czasowa zmienia się nieznacznie w charakterystycznym czasie ekspansji 1/H) |
| sneutrino | sneutrino (supersymetryczny partner neutrina) |
| spallation | spalacja, kruszenie (kruszenie jądra atomowego) |
| sparticle | scząstka (supersymetryczny partner cząstki) |
| spectator | widz |
| spectator nucleon | nukleon-widz (występuje w opisie zderzeń jąder) |
| spectator particle | cząstka-widz |
| spectator quark | kwark-widz, kwark bierny (kwark nie biorący udziału w oddziaływaniu) |
| spin flip | przejście z odwróceniem spinu, przeskok spinowy, przewrót spinowy |
| spinon | spinon (wzbudzenie przenoszące spin) |
| spintronics | spintronika |
| squark | skwark, kwark supersymetryczny |
| squeezed state | stan ścieśniony |
| squeezing | ścieśnienie (w kontekście optyki) |
| squeezing | ściskanie (w kontekście astrofizyki) |
| SQUID | patrz: superconducting quantum interference device |
| staggered fermions | fermiony przestawne |
| step | półka (przedział energii zderzenia ciężkich jonów, w którym kształt rozkładu produktów nie zmienia się) |
| statefinder | wyróżnik równania stanu |
| stop | stop (supersymetryczny partner kwarka top) |
| strange quark | kwark s (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark dziwny (w tekstach popularnonaukowych) |
| strangelet | dziwadełko |
| streak camera | kamera smugowa |
| stripping | zdarcie, zdzieranie, striping |
| strongly clustered | silnie zgronowane (cecha zbioru obiektów, między którymi są małe odległości lub jest dużo połączeń) |
| subluminal motion | ruch podświetlny |
| subluminal speed/velocity | prędkość podświetlna |
| Sudden Future Singularity | nagła osobliwość w przyszłości (termin z kosmologii) |
| subrecoil cooling | chłodzenie poniżej granicy odrzutu |
| superconducting quantum interference | nadprzewodząca interferometria kwantowa |
| superconducting quantum interference device (SQUID) | nadprzewodnikowy interferometr kwantowy (SQUID) |
| supercontinuum | superkontinuum |
| super contour | superkontur |
| superdeformed nucleus | jądro superzdeformowane |
| superflavor | superzapach |
| superluminal motion | ruch nadświetlny, ruch ponadświetlny |
| superluminal speed/velocity | prędkość nadświetlna, prędkość ponadświetlna |
| supermultiplet | supermultiplet |
| superparamagnetic effect | efekt nadparamagnetyczny (występuje wtedy, gdy energia układu spinów atomowych tworzących pojedynczy bit zbliża się do energii termicznej) |
| superparticle | supercząstka |
| superspace | superprzestrzeń |
| sympathetic cooling | chłodzenie powiązane |
| symplectic Fourier transformation | symplektyczne przekształcenie Fouriera |
| tau particle | taon, lepton tau |
| tauon | taon |
| teleportee | przedmiot teleportowany |
| teleportee photon | foton teleportowany |
| tempon (or chronon) | tempon (albo chronon) (jednostka czasu równa \mi0e2/4 \pi mec zaproponowna przez Diraca w Nature139(1937)323) |
| terahertz radiation | promieniowanie terahercowe |
| thrust | pchnięcie (wielkość używana do opisu produkcji cząstek w zderzeniach wysokoenergetycznych) |
| Ti:sapphire laser | laser szafirowy |
| top quark | kwark t (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark wysoki (w tekstach popularnonaukowych); zob. też true quark (synonimiczna nazwa angielska, polski odpowiednik: kwark prawdziwy) |
| toponium | toponium, kwarkonium wysokie (prawdziwe) |
| trapping state | stan pułapkujący |
| T-rays | promienie T |
| tunability | przestrajalność |
| true quark | kwark t (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark prawdziwy (w tekstach popularnonaukowych); zob. też top quark (synonimiczna nazwa angielska, polski odpowiednik: kwark wysoki) |
| twin boundary | granica zbliźniaczenia |
| twinning | zbliźniaczenie |
| ultracold atoms | atomy ultrazimne |
| uncertainty principle | zasada nieoznaczoności |
| undulator | undulator |
| unpaired electrons | elektrony niesparowane |
| upgrading | udoskonalenie (dotyczy aparatury) |
| upgrading | uaktualnienie (dotyczy oprogramowania) |
| up quark | kwark u (forma zalecana, zwłaszcza w tekstach naukowych), kwark górny (w tekstach popularnonaukowych) |
| Vielbein | wielonóg |
| Vierbein | tetrada, czwórnóg |
| vortex | wir (linia skwantowanego strumienia magnetycznego w nadprzewodniku) |
| vorton | worton (soliton gładki na małych odległościach, który niesie wszystkie liczby kwantowe zwykłych cząstek) |
| wake field | kilwater, pole wzbudzone |
| wavelet | faletka, falka |
| W boson | wuon, bozon W |
| winding number | liczba nawinięć (w teorii strun i teorii faz topologicznych) |
| Wino | wuino, wino |
| world sheet | wstęga świata |
| world volume | bryła świata, objętość świata, wąż świata |
| wormhole | rączka, uchwyt, tunel czasoprzestrzenny, tunel robaka |
| wrapping | owijanie (pojęcie z teorii grawitacji) |
| yield (of particles) | uzysk (cząstek) |
| Z0 boson | zeton, bozon Z0 |
| Zino | zetino, zino |
| Zitterbewegung (= quivering motion) | ruch drżący |
| Z-pinch | samozaciskanie Z, skurcz Z |
| Zweibein | diada, dwunóg |